NƏHƏNG PİRAMİDALAR

Zaman: e.ə. 2551-100  Məkan: Misir

Piramida nərdivan pillələri kimi sıra ilə inşa edilmişdi. Bu şəkildə tamamladıqdan sonra taşları yerlərinə qısa taxta k�t�klərindən d�zəldilmiş makinalarla qaldırdılar. � Herodot / e.ə. təqribən 430.

Herodotun yaşadığı illərdən bəri Misirlilərin piramidaları necə inşa etdikləri və daşları necə qaldırdıqları haqqında bir �ox m�zakirə aparılmışdır. Heyif ki, Misirlilərdən d�vr�m�zə bu m�vzuları izah edən �ox sənəd olmadığına g�rə meydana atılan b�t�n fərziyyələr ancaq təcr�bi arxeologiya ilə sınanaraq inanmağa �alışılmışdır.

Daşların xam olaraq daş ocaqlarından �ıxarılması, yonulması və yonulmuş bu daş blokların və dik daşların nəqli m�vzularında bir �ox cavabı olmayan suallar olsa da, bəlkə də ən b�y�k sirr, piramidaların və dik daşların həqiqətdə hansı texnika ilə tikilməsidir.

Piramidaları necə o qədər d�zg�n inşa edə bildilər?

Misirdə m�asir arxeologiyanın m�bahisəsiz banisi sayılan Flinders Petri 1880-82-ci illərdə hamısı 13-c� y�zilliyin ortalarında yaşamış 4-c� xanədan h�kmdarlarından Xeops, Kerfen və Mikerinosun piramidalarının olduğu əl-Giza platformasında �ox dəqiq bir araşdırmaya başlamışdı. Tapıntılar, ərazinin �oxlu xəndəklər qazıb bunları su ilə dolduraraq və sonra da ətrafdakı �daş adaları� istənilən səviyyəyə endirərək d�zəldildıyini xatırladırdı.

Y�z ildən sonra Amerikalı Mark Lehner, əl-Giza piramidalarının ətrafındakı qaya təbəqəsində olan m�xtəlif dəlik və xəndəklərin sxemini �əkdi və bu həssas işlərin ərazinin hər yerində deyil, piramidanın ən alt daşlarının yerləşdiriləcəyi yerin kənarında dar yollarda d�zəldildiyi fərziyyəsini irəli s�rd�.

Giza piramidalarının hər birinin ortasında massiv bir qaya k�tləsi var. Bunları piramidaların i�ində bir ne�ə yerdə g�rmək olar. Bu təbii qayacıqlar, inşaat�ıların tam bir d�rdbucaq əldə etmək ���n k�ncləri �l�məklərinə mane olmuş ola bilər.

D�vr�m�zə gəlib �atan alətlərdən anladığımıza g�rə Misirli memarlar və inşaat�ılar x�susilə iki alətdən istifadə edirdilər. D�z cigiləri və dik bucaqları d�zəltmək və tikintilərin k�nc və kənarlarını astronomik nizama g�rə yerləşdirmək ���n merkhet və bay.

İngilis alim E.S. Eduards, doğru şimalın, hər halda qərbdə və şərqdə m�əyyən bir ulduzun doğması və batması n�qtəsini �l��b sonra bu iki n�qtə arasındakı bucağı iki bərabər hissəyə b�lərək tapıldığını iddia etmişdir.

Daha yaxın zamanlarda Keyt Spenser, B�y�k Piramidanın memarlarının, şimal q�tb� ətrafında fırlanan iki ulduzun (B�y�k Ayı ilə Ki�ik Ayı) Xeops piramidasının inşa edildiyi zənn edilən e.ə. 2467-ci ildə bir xətdə olduqlarını g�rə biləcəklərini irəli s�rən qəbul edilə bilən bir fərziyyə ilə �ıxış etmişdir. Daha əvvəlki və sonrakı piramidaların istiqamətlərindəki xətaların, bu xəttin doğru şimaldan kənara �ıxma dərəcəsi ilə əlaqəli olması da bu fərziyyəni dəstəkləməkdədir.

Piramidalar Necə İnşa Edildi?

Saxaradakı və Gizadakı g�n�m�zə qalan dəlillər (x�susilə də tamamlanmamış piramidalardan) daş blokları piramidalar �zərindəki axır yerinə qoymaq ���n ən az beş fərqli yoxuş sisteminin istifadə edildiyini g�stərməkdədir. Ən asan və ən aşkar metod birbaşa yoxuş sistemidir. Ancaq �mumiyyətlə bu yoxuşlar ���n lazım olan genişlik, bunların seyrək istifadə edilmiş olduğu mənasına gəlir.

Piramidanın bir tərəfində dar pilləkənlərdən ibarət olan nərdivan yoxuşu isə digərlərindən daha dik bucaq olmalıdır. Bu tipin izləri Sinki, Meidum, Giza, Əbu Qurob və Liştdə tapılmışdır. Piramidanın bir tərəfində dolambaclı bir pilləkən piramidaların inşasında ən yaxşı yol olsa da, Saxara, Sinki və Meidum pilləkənli piramidalarında bunun istifadə edildiyinə dair bir iz tapılmamışdır.

Yoxuş n�vləri ilə yanaşı digər m�bahisəli məsələ daş blokları ���n istifadə edilən qaldırıcılardır. Misirlilər kran və palanqadan istifadə etmədikləri ���n, blokları yerinə yerləşdirməkdə taxta və mis qaldırıcılardan istifadə edildiyi qəbul edilməkdədir.

Dik Daşların Sirri Nə İdi?

Qədim Misir mədəniyyətinin ən g�rkəmli ikonlarından biri iynəni xatırladan və nazikləşərək y�ksələn, təpəsində ki�ik bir piramida n�munəsi olan (buna piramidion ya da benben daşı da deyilir) dik daşdır. İlk dik daşların Qədim Krallıq zamanında (2575-2134) Heliopolisdə g�nəş tanrısı məbədinə yerləşdirildiyi məlumdur. Yeni Krallıq d�vr�ndə (1550-1070) b�y�k monolitik n�munələr, �mumiyyətlə Karnak və Luksorda olduğu kimi məbədlərin qarşısına iki-iki tikilirdi.

Yeni Krallıq d�vr�ndən qaldığı sayılan tamamlanmamış bir qranit dik daş, Assuanın şimal daş ocaqlarında hələ yatmaqdadır. 41,75 m h�nd�rl�y� və təxminən 1150 ton ağırlığı ilə bu dik daş, �ox gec mərhələdə təhl�kəli geoloji q�suru olmadan �ıxarıla bilsəydi, d�nyanın bir daş ocağından �ıxarılan ən b�y�k daş olacaqdı.

Assuan dik daşını ilk dəfə tədqiq edən İngilis alim Reqinald Enqelbaxın apardığı təcr�bələr, bir insanın kəsici bir alət istifadə edərək xam dik daşın �st�ndən yarım metr enindən və beş millimetr qalınlığında bir hissə yonmaq ���n bir saat �alışmalı olacağını g�stərdi.

Alim və m�həndislərin Misirlilərin bu texnoloji m�vəffəqiyyəti haqqında g�r�şləri m�xtəlifdir.

Sonrakı d�vrlərdə dik daşların d�zəldilməsi ���n m�xtəlif təcr�bələr uğursuz alınsa da, Enqelbax qum �uxuru təcr�bəsi ilə Boston yaxınlığında belə bir daşın tikilməsinə m�vəffəq olmuşdur.

Dik daşların nəqli və tikilməsi, d�vr�m�zdə elm və texnologiyanın bu qədər inkişafı zamanında belə b�y�k �ətinlikləri meydana gətirmişdir. D�vr�m�z�n ən məşhur dik daşı 1884-c� ildə Vaşinqtonda inşa edilən Corc Vaşinqton abidəsidir. 169 metr olan bu dik daşın başına liftlə �ıxılır və oradakı seyr yerindən ətrafa baxmaq m�mk�n olur.